Tuesday 29 October 2013

Setór Kooperativa Fó Influénsia ba Dezenvolvimentu Ekonómiku Komunitáriu

La iha seluk bele halo di’ak liu kona-ba responde dezenvolvimentu ekonómiku komunitáriu, se la’ós fó atensaun di’ak ba setór kooperativa.


Governu Timor-Leste kontinua haree prioridade sira ba dezenvolvimentu ekonómiku nasionál ho diversifikasaun setór estratéjika sira tuir potensialidade ne’ebé nasaun iha, hodi hahu estimula rekursu umanu ba esplorasaun rekursu naturál ba asuntu hadi’ak sidadaun sira-nia moris. Atu hataan ba ejizénsia diversifikasaun ekonómika Governu hatuur kedas asaun estratéjika sira haktuir iha Vizaun Nasionál ba Dezenvolvimentu ne’ebé konkorda halulik nuudar Planu Dezenvolvimentu Nasionál. Iha manuál ne’e hatudu loloos mapeamentu hatuur diversifikasaun ekonómika nasionál ne’ebé foka mós setór kooperativa nuudar alternativa ida husi diversifikasaun ekonómika.

Hataan ba nesesidade nasionál ne’e, Governu liuhosi Sekretária Estadu Indústria no Kooperativa ohin loron fó akompãnamentu no atensaun maka’as hodi estimula organizasaun kooperativa sira ne’ebé eziste iha teritóriu Timor-Leste, atu sira bele hetan inspirasaun no motivasaun maka’as ba dezenvolvimentu nasionál liu-liu hakfó influénsia kle’an ba dezenvolvimentu ekonómiku komunitáriu.Sekretáriu Estadu Indústria no Kooperativa Filipus Nino Pereira (10-11/10/2013) responde ba asuntu ne’e, halo sensibilizasaun ba kooperativa sira iha Baukau no Lospalosrezulta inspirasaun ba komunidade sira no hamosu sira-nia espíritu kooperativu iha asaun ba promove ekonomia familia hodi hataan ba nesesidade familiár ne’ebé importante ba nasaun nia vida.
 
“Governu nafatin esforsa atu fó suporta estruturalmente, maibé mós seida’uk hanoin atu suporta infraestruturalmente ba organizasaun kooperativa sira”. SEIK Nino hateten. “Ba oin, Governu sei buka atu fasilita kooperativa sira ho di’ak liu tan. Tan ne’e husu kooperativa sira bele aproveita iha fundu transferénsia tinan 2014 nian.” Sekretáriu Estadu hato’o informasaun ne’e bainhira halo dialogu ho membru kooperativa Multisektorál Hosso-keli Anan iha Aldeia Ostiku. Nino Pereira haree katak kooperativa hanesan modelu dezenvolviomentu nasionál ida, ne’ebé fó biban ba timoroan sira atu organiza an hodi partisipa iha prosesu hadi’ak sidadaun sira nia moris. Tanba ne’e importante tebes atu membru no jerente kooperativa sira hetan formasaun ka kapasitasaun kona-ba kooperativa, nune’e sira bele organiza no jere kooperativa ne’e ho di’ak.


Prezidente Kooperativa Multisektorál Alberto Piedade Amaral mós sente enfrenta duni problema sira hanesan jestaun liu-liu orsamentu, koñesimentu no atendimentu membru sira iha kooperativa ne’e. Tan ne’e nia espera Governu fó biban ba sira atu hetan formasaun hodi dezenvolve kooperativa iha Timor-Leste, maske organizasaun kooperativa sei nakdasak hanesan lenuk ne’ebé dolar neneik liu. Iha fatin seluk, bainhira Sekretáriu Estadu hasoru Kooperativa Failolo ne’ebé eziste iha Aldeia Wemanuboe – Welili, komunidade sente katak bele organiza maluhodi halo buatrumahamutukbaobjetivuidade’it. 

Kooperativa failolo molok eziste hetan reajen maka’as husi komunidade sira tanba la kompriende saida maka kooperativa. Maibé hafoin hetan esplikasaun husi motivadór Belino R. Ricardo wainhira hahu forma kooperativa refere, komunidade hanoin katak ne’e bele ajuda sira atu serbisu hamutuk no nakloke ba malu problema ne’ebé sira enfrenta. Maibé kooperativa rua ne’e diferente ba malu, katak Kooperativa Multisektorál kobre área barak ne’ebé sira bele aproveita no Kooperativa Failolo só foka de’it ba iha hortikultura. Kooperativa failolo nia serbisu maka kuda modo hamutuk no faan ba merkadu hafoin rai nia rezultadu ba kooperativa. 

Iha iliomar, Lospalos, Sekretáriu Estadu hasoru malu ho kooperativa sira hanesan Grupu Feto-faluk, Hadomi Bee – Moos, Bee – Lulik, Moris Hamutuk, iha suku Kainliu no hasoru mós kooperativa kreditu ida iha suku Ailebere. Kooperativa sira ne’e iha ona orsamentu ne’ebé natoon, tan eziste kleur ona. Kooperativa sira kuaze foufoun harii ho de’it 50 USD maibé bele hetan sira-nia orsamentu aumenta tanba jestaun ne’ebé di’ak no membru sira iha koñesimentu kona-ba lala’ok no valór kooperativa. Maibé kooperativa sira presiza tebes atensaun husi Governu liu-liu kapasitasaun kona-ba jestaun finansiál, ekipamentu no infraestrutura. Membru Kooperativa Moris Hamutuk informa kata membru sira susar hatama osan ba kooperativa tanba de’it rendimentu loro-loron ne’ebé ki’ik dala ruma la iha.Nia mós husu atu Governu fó apoiu ba membru kooperativa sira hodi tuir estudu komparativu iha rai seluk hodi haree prosedimentu no dezenvolvimentu kooperativa sira.
 
Xefe Suku Kain liu Julião Soares konsidera kooperativa ajuda tebes komunidade sira atu hakbit sira-nia ekonomia familiar hodi responde nesesidade loro-loron nian. Tanba kooperativa hola funsaun importante iha dezenvolvimentu ekonómiku komunitária. Nia parte esfora kordena no komunika nafatin go Governu sentrál oinsá bele hetan atensaun no akompaña nafatin dezenvolvimentu setór kooperativaiha Timor-Leste, liu-liu iha Suku, Sub distritu no Distritu sira ne’e bé susar hetan asesu.