Tuesday 27 August 2013

SEIK ASINA MoU Projeitu Promoting Agribusiness By Rural Women

JICA Chief Representative  Hirohiko Takata no SEIK Nino Pereira


Ministériu Komérsiu Indústria no Ambiente liuhosi Sekretária Estadu Indústria no Kooperativa asina ona Nota Atendimentu ho JICA – PARCIC hodi implementa projeitu ‘Promove Agribusiness ba Feto sira iha Área Rurál (Promoting Rural Women’s Agribusiness). Nota Atendimentu ne’e asina husi Sekretáriu Estadu Indústria no Kooperativa Nino Pereira, Reprezentativa JICA nian iha TL, Hirohiko Takata, no Prezidente PARCIC Reiko Inoue iha Salaun JICA Farol Dili (27/08/2013). 

 Nota Atendimentu ne’e asina mós husi parte Sekretária Estadu Apoiu no Promosaun Setór Privadu, liuhosi Diretór-Ezekutivu Institutu ba Apoiu Dezenvolvimentu Emprezariál, Hernani Viterbo C. Soares, Ministériu Agrikultura no Peska liuhosi Diretór Nasionál Agribusiness no Korpu Indústria Fernando Egidio Amaral. 

“Projeitu ne’e JICA fó fiar ba PARCIC nuudar implementadór ne’ebé ho parseiru Governu hanesan MAP, SEAPRI no MCIA”.  Dehan Hirohiko.
Sekretáriu Estadu Indústria tau esperansa katak projeitu ne’e bele ajuda hadi’ak feto rurál sira iha Timor-Leste no hasa’e sira nia rendimentu hodi sustenta sira-nia familia no edukasaun oan sira nian iha futuru. 

            “Espera katak projeitu ne’e sei bele benefisia inan feto rurál sira ho utiliza rekursu ne’ebé iha hodi sustenta sira-nia familia no oan sira nia edukasaun”. SEIK Nino hateten.
Projeitu ne’e sei implementa iha Distritu Maubessi, Ainaro, Suai, Aileu, Emera, Bobonaro, Liquiça, no Baucau. Iha tarjeitu Grupu maka hamutuk 300 feto rurál sira. Projeitu ne’e ho objetivu atu dezenvolve agribusiness liuhosi feto rurál sira ne’ebé utiliza rekursu lokál hodi hasa’e sira nia rendimentu. 

Prezidente PARCIC Reiko Inoue fiar katak projeitu nia implementasaun sei la’o di’ak tanba hamutuk ho governu maka implementa projeitu ne’e. Tuir sira-nia peskiza no haree katak feto rurál sira iha interese maka’as atu hadi’ak no hasa’e sira-nia rendimentu hodi suporta oan sira-nia edukasaun. Maibé sira la iha koñesimentu no kapasidade natoon atu dezenvolve no utiliza rekursu lokál sira ho di’ak hodi hasa’e sira-nia rendimentu.

Joventude Labele Depende De’it ba Governu

Xefe Gabinete Sekretária Estadu Indústria no Kooperativa Apolo J. França da Silva halo hela diskursu ba enseramentu treinamentu nian iha Diresaun Nasionál Indústria Transformadora, Matadoru- Dili (24/08).


Ejizénsia boot ba timoroan tomak ohin loron maka inisiadór no inovadór ba dezenvolvimentu nasionál. Kestaun ne’e implika ba joventude nuudar promotór ba dezenvolvimentu, ne’ebé emerje sai jerasaun kriativa ba enfrenta situasaun globál iha momentu independénsia nian. Governu kria dalan hodi kontinua kapasita joventude sira iha área oioin hodi hataan ba ejizénsia dezenvolvimentu nasionál. Maibé mudánsa mentalidade joventude atu la sai dependente hanesan problema ne’ebé kontinua esforsu atu hamenus. 
 
Iha serimónia enseramentu treinamentu ba joventude sira iha área soldadura no mekánika motorizada ne’ebé kompleta fulan ida ba durasaun treinamentu, ne’ebé partisipa husi joventude hamutuk nain-40 husi empreza indústriál kiik sira ne’ebé eziste. Xefe Gabinete Sekretária Estadu Indústria no Kooperativa Apolo Justino França da Silva ne’ebé nuudar saseluk Sekretáriu Estadu hateten ba partisipante sira atu la bele depende maka’as ba Governu, maibé buka kapasita an no aproveita tempu hodi kontinua buka matenek, atu kontribui ba dezenvolvimentu nasaun no hadi’a povu nia moris. 

          “Ohin loron joventude barak moris depende maka’as ba Govenu. Ha’u hanoin nune’e ladun di’ak ba partisipasaun dezenvolvimentu nasionál. Husu belun joventude sira tenke uza oportunidade liuhosi kursu hodi ganha matenek ruma. Uza matenek ne’e didi’ak no implementa saida maka imi hatene iha imi-nia knaar.” Hateten Apolo.
Ohin loron ema estranjeiru maka domina iha negósiu kiik ka boot. Se ida ne’e timoroan husik nune’e de’it sei implika maka’as liutan ba envolvimentu timoroan sira nia partisipasaun ba dezenvolvimentu nasionál. Tanba xave atu lori nasaun ne’e ba moris ida prósperu maka tenke kaer rasik kuda talin ekonomia. Kestaun ne’e ejize timoroan nia esforsu no vontade atu kompete ho ema estranjeiru sira.

Partispante ba treinamentu Herman Oliveira kestiona liu durasaun no ekipamentu ne’ebé utiliza iha pratika treinamentu nian la sufisienta ba sira. Tanba ne’e empede maka’as ba prosesu pratika husi treinamentu ne’e. Herman espera la bele akontese fallansu hanesan iha tempu tuir mai, ba partisipante foun ne’ebé tuir treinamentu ne’e. Maibé nia parte agredese ba Governu tanba oferese ona oportunidade ba joventude sira hodi kontinua hasa’e sira-nia kapasidade.Nia mós promote sei uza kapasidade didi’ak iha nia knaar hodi kontribui nasaun nian dezenvolvimentu iha setór indústria. “Ami triste oituan ho fasilidade no durasaun ba treinamentu. Ami husu la bele akontsesetan ba kolega sira ne’ebé foun. Maske nune’e ami hetan ona skill uituanhusi treinamentu ba hala’o ami-nia knaar.” Herman hateten. 

Diretór Nasionál Indústria Transformadora António da Costa, iha serimonia ne’e, esklarese ba partisipante sira katak programa treinamentu ne’e hanesan báziku liu ba partispante sira. Maibé ne’e hanesan inisiu ne’ebé Govenu liuhosi Ministériu Komérsiu Indústria no Ambiente – liu-liu sekretária Estadu Indústria no Kooperativa liuhusi Diresaun Nasionál Indústria Transformadora oferese ba joventude sira hodi hasa’e sira-nia koñesimentu iha área ne’ebé sira prefere.

SEIC NINO, MCIA Iha Polítika Proteje Produtu Lokál

SEIK Nino Dada-lia ho Oscar Lima bainhira haree aktividade indústria kompañia Monte Veado (Kasait, Likisa, 23/08).



Sekretáriu Estadu Indústria no Kooperativa Nino Pereira halo vizita traballu ba Kompañia Monte Veado, Star Concrete Industry no Tino Lina, iha Kasait, Likisa (23/08), hatan ba preukupasaun diretór Tino Lino Agustinho  katak Ministério Comécio Indústria e Ambiente – MCIA, iha polítika atu proteje produtu lokál ne’ebé eziste.

“Governu liuhosi Ministériu Komérsiu Indústria no Ambiente iha ona polítika atu proteje produtu nasionál. Tanba ne’e, ba oin sei iha koordenasaun interministeriál hodi haree ba asuntu ne’e, atu nune’e, bele haforte ita-nia emprezáriu nasionál sira.” SEIK NINO informa. Agustinho preokupa liu oinsá produtu lokál ne’ebé produz ona husi timoroan sira presiza iha asesu ba merkadu. Tanba Governu halo projeitu ruma sempre fó biban ba ema estranjeiru importa materiál ka produtu sira ne’ebé loloos timoroan mós iha no bele halo ona.
SEIK Nino no Nain ba Kompañia Star Concrete Industry Agustinho konversa hela.
 
“Ho prezénsa Sekretáriu Estadu iha ne’e, pelumenus, bele ona hatene ami-nia preokupasaun, saida maka ami – emprezáriu timoroan sira hasoru durante ne’e. Ami hein katak Sekretáriu Estadu bele iha enkontru ruma hato’o ba parte relavante sira hodi haree ba oinsá asesu ba merkadu no finánsa públika. Tanba ko’alia kona-ba ba finánsa, sistema iha Ministériu Finánsa difikulta emprezáriu timoroan sira-nia asesu no atraza empreza nia progresu.” Agostinho hateten.

 Agustinho afirma tan, durante ne’e Governu ladun interese utiliza produtu lokál liu-liu materiál sira ba kontruksaun nian ne’ebé timoroan sira mós iha ona. Maibé Governu prefere uza materiál estranjeiru sira ne’ebé konsidera iha kualidade di’ak. Afinál realidade leno hela ba ita katak materiál sira hanesan eletrisidade riin ne’ebé prodúz iha nasaun estranjeiru la iha kualidade.

“Ita boot sira iha tempu karik bele ba haree eletrisidade riin ne’ebé importa husi Nasaun Indonézia barak maka la iha kualidade – nakfera no rahun hela iha portu Pontekais - Dili ne’ebá. Afinál, se hakarak halo teste atu bele prova karik, produtu nasionál liu-liu eletrisidade riin ne’ebé ami produz di’ak liu no uza matéria prima ne’ebé ita-nia natureza oferese.” Diretór ne’e hateten tan. 

Molok hakaat ba kompañia Star Concrete Industry, SEIK Nino mós halo prezénsa iha  kompañia Monte Veado hodi haree kondisaun esplorasaun rekursu naturál, ne’ebé timoroan rasik hala’o.Iha vizita badak ne’e, SEIK Nino informa, hanesan atensaun Governu nian ba setór privadu oinsá bele fó kbiit ba sira hodi kontinua emprega no transfere matenek ba timoroan sira, hodi sira bele partisipa di’ak liu iha prosesu dezenvolimentu nasionál. Tanba setór privadu maka parseiru Governu nian ba dezenvolvimentu nasionál. 

“Governu no Setór Privadu hanesan paresiru ne’ebé metin ba dezenvolvimentu nasionál. Ohin ita haree katak ita-nia emprezáriu timoroan sira mós hahu investe ona ba dezenvolvimentu nasaun ne’e, sira ho sira-nia kbiit esplora ona ita-nia rekursu sira. Liu tan ne’e, sira mós emprega ona timoroan barak.” Nino esplika.

Oscar Lima, nain ba kompañia Monte Veado hateten, prezénsa Govenru liuhosi Sekretáriu Estadu ho nia komitiva fó korajen no kbiit ba emprezáriu hodi bele kontinua mantein ezisténsia kompañia sira. Importante mós, iha biban ne’e, bele haree katak emprezáriu timoroan sira hahu ona investe.  “Ami espera katak loron ruma bele investe ona iha área seluk. Tanba Governu hatete setór privadu tenke utiliza eletrisidade hodi halo investimentu. Ami kontratu investimentu ne’e durante tinan 30, maibé ami hahu ona tinan ida.” Oscar hateten.  
  
Iha vizita ne’e Sekretáriu Estadu Indústria no Kooperativa akompaña husi reprezentante Sekretáriu Estadu ba Meu Ambiente, Sekretáriu Estadu Formasaun Profesionál no Empregu, Xefe Gabinte Apolo Justino França da Silva, kompaña husi Diretór Jerál Indústria no Kooperativa, nós diretór nasionál sira seluk ne’ebé hamahon iha Sekretária Estadu Indústria no Kooperativa nia okos.